HAP GİBİ ANLATIM 41
Güney’in Gölgesi Daha mı Derin, Veri ve Dayanaklarıyla Yazı Dizim-2
Bu Verileri CTP’nin Sözde İktisatçı Geçinen Vekilleri Size Anlatmaz…
Onlara Göre KKTC Düşmandır, Yok Hükmündedir, Tamamen Kayıt Dışıdır, Ülkemizde Hiçbir İş Yapılmaz, Ama Yine Aynı KKTC’de Maaşlar Ay Sonu Tam Olarak Eksiksiz Hesaplarına Yatar.
Ha Birde,
Sabah Akşam Küfür Ettikleri Külliyede Her Tür Forslarını Atarlar…
Kayıt dışı ekonomi, günümüz ekonomilerinin kamu maliyesi, istihdam yapısı ve sosyal güvenlik sistemleri üzerinde doğrudan etkili olan yapısal bir sorundur.
Çalışmamda, Kıbrıs Cumhuriyeti (GKRY) ile KKTC arasındaki gölge ekonomilerin boyutunu karşılaştırmalı biçimde inceledim ve her iki tarafın kurumsal yapısı ile uyguladığı politika farklılıklarını dikkate alarak objektif ve çok özet şekilde değerlendirdim.
Makalemde kaynak olarak, Chritoforos Andreou, Elena Andreou, Stephanie Michael ve Geroge Syrichas’ın Kıbrıs Üniversitesi Ekonomik Araştırmalar Merkezi 2021 yılındaki yayınlarından çıkan “Kıbrıs’ta Gölge Ekonomi” çalışmasını.
Avrupa Komisyonunun 2023-2024 yılında yayınlanan, “Kıbrıs Ekonomisi ve Finans” başlıklı araştırmasını,
Kıbrıs Türk Ticaret Odamızın “Kayıt Dışı Ekonomi” ile ilgili hazırlattığı makaleleri ve kitapları çalıştım.
Kayıt dışı ekonomi ya da yaygın ifadesiyle gölge ekonomi, vergilendirme, sosyal güvenlik veya devletin düzenleyici otoritelerinden KAÇMAK AMACIYLA resmi kayıtlara geçirilmeden sürdürülen ekonomik faaliyetleri kapsamaktadır.
Bu faaliyetler genellikle yasaldır, tekrar yazıyorum YASALDIR, ancak beyan dışı oldukları için GSYH hesaplarına dahil edilmezler.
Uluslararası literatürde bu ekonomik hareketliliği ölçmek için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. En yaygın yaklaşımlar arasında enerji tüketimine dayalı yöntem, para arzı ve nakit talebi gibi parasal göstergelere dayalı modeller ve yapısal nedensellik modelleri yer almaktadır.
Özellikle Tanzi ve Kaliberda-Kaufmann gibi araştırmacıların geliştirdiği bu yöntemler, dolaylı göstergeler üzerinden kayıt dışı faaliyetin büyüklüğünü tahmin etmeye çalışırlar.
Adanın Toptan Durumu Nedir ?
Kıbrıs Cumhuriyeti’nde (GKRY’de) gölge ekonominin büyüklüğüne dair yapılan güncel ampirik çalışmalar, özellikle 1995-2018 dönemini kapsayan veriler ışığında iki yöntemle ölçülmüştür.
Elektrik tüketimi yöntemine göre kayıt dışı ekonomi GSYH'nin yaklaşık %25 ila %34’üne ulaşırken ki bu muazzam bir rakamdır, para talebi (Tanzi yöntemi) bazlı hesaplamalara göre bu oran %11 ila %18 arasında değişmektedir.
Bu veriler, Avrupa Birliği üyeliği, Euro’nun kabulü ve 2013’te yaşanan banka krizi gibi yapısal değişimlerin gölge ekonomi üzerinde etkili olduğunu göstermektedir.
Ayrıca Avrupa Komisyonunun 2023 tarihli yapısal analizine göre, Kıbrıs Cumhuriyeti kayıt dışılığı azaltmak amacıyla e-fatura uygulamasını zorunlu hale getirmiş, sosyal güvenlik yükümlülükleri konusunda dijitalleştirme yoluna gitmiş ve kara para aklama ile mücadelede önemli adımlar atmıştır.
Ancak buna rağmen Yüksek Özel Sektör Borcu, Geniş Cari Açık ve Enerji Bağımlılığı gibi unsurlar gölge ekonomi üzerinde baskı yaratmaya devam etmektedir.
Öte yandan KKTC’de gölge ekonominin kapsamına dair çok net veriler bulunmamaktadır.
Bu da KKTC’yi Gölge Ekonomi anlamında başka bir AĞIR SİKLET sınıfına sokmaktadır.
Ancak KKTC Merkez Bankası ve çeşitli akademik çalışmaların bulgularına göre bu oranın GSYH’nin %35 ila %42’sine ulaştığı tahmin edilmektedir.
Kumarhane ve turizm gibi nakit ağırlıklı sektörler, yüksek yabancı iş gücü, yetersiz sosyal güvenlik denetimleri ve e-fatura sisteminin henüz kurumsallaşmamış olması, kayıt dışılığın yaygınlığını artıran temel unsurlar arasında yer almaktadır.
Bu Konuda ÜSTEL HÜKÜMETİ Önemli Çalışmalar Yapmış ve Yapmaktadır.
KKTC’de Kara Para Aklamayı Önleme ve Terörizmin Finansmanıyla Mücadele Yasamız İlk Kez sayın Üstel Hükümeti Döneminde Uygulanmaktadır ve sayın Cumhurbaşkanımız Yasayı Bekletmeden Onaylamıştır.
Yazar Kasa Pos Uygulaması Hayata Geçmiştir.
İlgili Yılın Stratejik Gelir Arttırcı Önlemleri ve Kriz Yönetimi adına Maliye Bakanlığımız yoğun mesai harcamaktadır.
Sadece Haziran Ayında 10,5 Milyar Türk Lirası Toplanmıştır.
Gelir Arttırıcı Önlemlerin Hayata Geçmeye Devam Etmesi İle KKTC’de Kayıt Dışı Ekonomi veya Gölge Ekonomi ZAMAN İÇİNDE İSTİKRARLA KAYIT ALTINA ALINACAKTIR.
Küçük esnaf ve mikro ölçekli işletmelerin büyük bir kısmının kayıt dışı faaliyet gösterdiği, POS komisyonu ve vergi ödememek adına IBAN KULLANDIĞI, özellikle tarım, inşaat ve taşımacılık gibi sektörlerde denetim eksikliğinin yoğun olduğu görülmektedir.
Karşılaştırmalı olarak bakıldığında, Kıbrıs Cumhuriyeti kayıt dışı ekonomiyle mücadelede kurumsal kapasitesini AB destekli reformlarla güçlendirmiş, e-fatura ve dijital vergi sistemleriyle bu faaliyetleri kontrol altına alma yönünde ilerleme kaydetmiştir.
Bu Konuda Bizdeki Çözümün Anahtarı KKTC Siyasilerinin İradesindedir.
KKTC’de Özellikle SOL SİYASETTE GEÇMİŞ HÜKÜMETLERİ DÖNEMİNDE, İRADE ve UYGULAMA YOKTUR, SADECE LAF SALATASI VARDIR.
KKTC’de NET TESPİTLERİM,
Toplumsal mutabakat Kayıt Dışı Ekonomi konusunda zayıftır, Büyük Kesim Denetlenmek İstenmemektedir,
Kayıt Dışı ekonomiyle mücadelede halkın bilinç düzeyi düşüktür ve kamuoyunda bu konuda yeterli farkındalık oluşmamıştır.
Okullarda vergi bilinci eğitimi bulunmamaktadır, kamu spotları ise yetersiz ve etkisizdir.
Eğitim sistemi kayıtlı sektörlerle maalesef tam anlamıyla uyumlu değildir, gençler yeterince yönlendirilememekte, mesleki eğitim yetersiz kalmaktadır.
Kayıtlı yaşam cazip maalesef değildir, mevcut vergi politikaları ve kredi olanakları kayıtlı işletmeleri teşvik etmekten uzaktır.
VERGİ ADALETİ VİCDANLARDA ZAYIFTIR.
Daha İyi ve Dengeli Bir Vergi Politikası Uygulanmalıdır.
Yeni kurulan işletmelere yönelik destekler daha fazla olmalıdır, vergi indirimleri uygulaması haksızdır.
"Vergi Affı ve Vergi İndirimlerine Toptan Karşı Olduğumu Belirtmek İsterim."
Gelir ve Vergi Dairesi’nin denetim kapasitesi istenilen düzeyde değildir, personel eksikliği kroniktir, teknolojik altyapı ise henüz çağın gerisindedir.
E-denetim sistemleri yenile gelişmektedir, denetim mekanizmaları tam kapasitede değildir.
İstatistik altyapısı tam anlamıyla güven vermemektedir, veriler güncel ve tutarlı değildir. Tablolar özellikle maliye bakanlığımız özelinde daha anlaşılır hazırlanmalıdır.
İstatistik ve Araştırma Dairemize kurumlardan gelen datalar yetersizdir, kurumlar arası zorunlu beyan sistemleri ise etkin çalışmamaktadır.
KKTC için özellikle e-fatura sistemine geçişin sağlanması ve kurumsallaşması, sosyal güvenlik primlerini teşvik eden politikaların benimsenmesi, göçmen iş gücünün daha sıkı denetlenmesi, YAZAR KASA POS cihazı kullanımının serbest meslek sahipleri dahil tüm işletmeler için zorunlu hale getirilmesi ve belediyelerle entegre veri takibi sisteminin kurulması gibi çok yönlü bir stratejiler tam kapasite ile hayat geçmelidir.
Kıbrıs Adasının her iki kesiminde de kayıt dışı ekonomi önemli bir yapısal sorun olmaya devam etmektedir.
KKTC’de kayıt dışılık sadece ekonomik değil aynı zamanda yönetişimsel bir meseledir. Bu nedenle ekonomik reformların yanında kurumsal kapasitenin de güçlendirilmesi elzemdir.