KVO Danışmanlık Kurucu ortağı Yrd. Doç. Dr. Ahmet M. Karavelioğlu, Cumhuriyet’in 40. Yılında Ekonomimizin nereden nereye geldiğini Kıbrıs Türk Haber için kaleme aldı.

İşte o yazı:

15 Kasım 1983 tarihinde ilan edilen Cumhuriyetimiz, 15 Kasım 2023’te 40. yaşını dolduracak.

Bazı dönemler geriye bakmak, ne kadar yol gelindiğini görmek ve nerelerden nerelere gelindiğini farkına varmak açısından önemlidir. 40 yıl, insan hayatında önemli bir süre olsa da devletler için kısa bir süre olarak görülebilir.

Bu yazıda, 1983 yılında kurulan cumhuriyetimizin kuruluşundan bugüne kadar geçen yaklaşık 40 yıl içerisinde ekonomik açıdan nasıl bir değişim yaşadığını, istatistiki verilerle incelemeye çalışacağım.

Bir ülkenin ekonomik değişimini irdelerken,  temel olarak bakılması gereken parametreler,  gayrisafi milli hasıladaki değişim (GSMH), dış ticaret hacmindeki değişim, kişi başı gelir, mevduat, kredi gelişimi gibi unsurlardır. Cumhuriyet dönemindeki değişimi tam olarak algılayabilmek için, günümüz itibarı ile bizim için önemli olan üç sektördeki; yani yükseköğrenim, turizm ve inşaat sektöründeki değişimi ele almak faydalı olacaktır. Bu değişimi olabildiğince verilerle desteklemek istesem de veri fakiri ülkemizde en güvenilir veri kaynağı Devlet Planlama Örgütünden (DPÖ) alınabilecek veriler ve bu veriler de maalesef, 2020 yılında bitiyor. Bu nedenle yazımızın başlığı her ne kadar 40 yılı içerse de, bazı veriler 2020 yılında sonlanırken,  KKTCMB aracılığı ile ulaşabildiğim diğer güncel veriler ise 2023 yılı Eylül ayına ait.

1983 yılında kurulan genç cumhuriyetimizin ilk yılında dış ticaret hacmi 186 milyon dolarken, 2020 yılına geldiğimizde bu rakam %753 büyüme göstererek yaklaşık 1.4 milyar dolara ulaşmıştır. Dış ticaretin detayına baktığımızda, 186 milyon doların %78’i ithalat, %22’si ise ihracattan oluşuyor. 1983 yılında ihracat içinde %77 ağırlığı olan tarım ürünlerinin payı 2020 yılında %34’de düşmüştür. 2020 yılında ise ithalatın dış ticaret içindeki payı %7’lere düşmüştür.1983 yılında yapmış olduğumuz ihracatın %45’ini Türkiye’ye, %65’ini ise diğer ülkelere yaparken, 2020 yılında ise %54’ü diğer ülkelere %46’sını da Türkiye’ye yapıyoruz.

Cumhuriyetimizin kuruluşu ile birlikte 16 Mayıs 1983 tarihinde yasası kabul edilen ve 6 Haziran 1984'te faaliyetine başlayan Merkez Bankamızın raporuna göre, 1983 yılında 16.796.000 TL (yaklaşık 90.000 USD) mevduat bulunurken ve yabancı para mevduat yokken, 2023 Eylül ayında 5.8 milyar dolar karşılığı mevduat bulunmaktadır.  2023 Eylül ayı itibarı ile 2.8 milyar dolar kredi var ve bu kredi kullanımına sektörel bazlı baktığımızda; inşaat sektörü 1983 yılında %5 gibi bir pay alırken bu oran 2023 Eylül ayı itibarı ile %16’ya çıkmış durumda. 1983 yılında kullanılan kredilerde turizmin payı yüzde 1’ler civarında bile değilken şu anda yüzde 8’lere çıkmış durumda.  1983 yılında bireysel krediler %13 iken, 2023 yılı Eylül ayında bu oran %22 düzeyine çıkmıştır. Kamu kurum ve kuruluşlarının borçlanması istikrarlı bir seyir izlemiş ve 2020 yılında %15’ten %19’a ulaşmıştır.

Bu süreçte, aslında en önemli değişim tarım ve eğitim sektöründe gerçekleşmiştir. Tarımın 1983 yılında toplam kredilerde aldığı payı %31’de iken 2023 yılı Eylül ayında yüzde 8’e düşmüş. Öte yandan, şu anda ülkemizin en önemli sektörlerinden biri olan Yükseköğrenim, 2022 yılında GSMH içinde %3.5 paya sahip iken, 1983 yılında henüz mevcut değildi. Ayrıca, 1983 yılında A ve B sınıfı toplam 52 konaklama tesisimizde 3.952 yatak kapasitemiz bulunurken, 2020 yılında 165 tesis ve 26.003 yatak kapasitesine ulaşılmıştır.

1983 yılında ülkemizi ziyaret eden kişi sayısı 98.934 iken (%79'u Türkiye, %21'i diğer ülkelerden), 2022 yılında bu sayı 1.415.000 kişiye yükselmiş; bunun içinde 1.117.000 kişi Türkiye'den, 297.000 kişi ise diğer ülkelerden gelmiştir.

Her devletin temel amacı, yurttaşlarının refahını artırmaktır. 2022 tahmini rakamlarına göre Cumhuriyetimizin gayrı safi milli hasılası (GSMH) 4.4 milyar USD iken ve 1983 yılında 1.305 USD  kişi başı gelirimiz var iken, şu anda kişi başı gelirimiz 14.000 USD’ye ulaşmış durumdadır. Global Ekonomi sitesinden aldığım rapora göre ( https://www.theglobaleconomy.com), 14.000 USD kişi başı gelirle genç Cumhuriyetimiz, 179 ülke arasında Türkiye’nin hemen önünde ve Şili’nin arkasında 59 sırada yer almaktadır.

Bütün bu rakamlar, 40 yılda Cumhuriyetimizin önemli bir ekonomik başarı gösterdiğini ve ülkemizin hizmet sektörleri ile büyümeye devam ettiğini gözler önüne seriyor. Son dönemdeki jeopolitik gelişmeler, Cumhuriyetimizin ekonomik olarak çok daha üst noktalara gidebilecek bir potansiyeli olduğunu gösteriyor. Bu potansiyeli akılda tutarak yapılması gereken tek şey, projeler üreterek planlı bir şekilde çalışmaktır.