Kamunun Maaşını Ödemeye Devam Etmek ve Özel Sektörü Batırmak İstemiyorsanız, Bu Yazdıklarımı Dikkate Alınız
Veri ve Dayanaklarıyla Yazı Dizim-3
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Kamu Maliyesi, 2025 yılı itibarıyla bir bataklıkta yüzüyor, AMA YÜZÜYOR. REALİTE BUDUR !
İçeriğine Bakalım,
Yerel gelirler giderleri karşılamada yetersizdir, bir yandan yatırımlar devam ederken, öte yandan sadece maaş ödemelerine odaklanmış bir bütçe yapısı hakimdir.
Türkiye Cumhuriyetinden gelen mali yardımlar ve proje finansmanları büyüme ve kamu sektörünün işlerliği için çok önemlidir,
BU YÜZDEN CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİNDE, TÜRKİYE’nin POLİTİKALARI İLE UYUMLU BİR CUMHURBAŞKANININ VE İSTİKRARLI HÜKÜMETİN DEVAMI ELZEMDİR.
Kamu Maliyesi Son 12 Yıldır Yani 2013 yılından beridir kırılgan durumdadır, bu kırılganlık yeni bir şey değildir.
Personel harcamaları ve sosyal transferlerin bütçedeki payı yaklaşık %70’e ulaşmaktadır.
Bu da kamu maliyesinin büyük ölçüde sabit giderlere bağlı olduğunu ve esneklikten yoksun bir yapı içerdiğini göstermektedir.
Mal ve hizmet alımlarının toplam içindeki oranının düşük kalması, kamu hizmet kalitesinde erozyon riski oluşturmaktadır !
ANCAK,
KKTC ekonomisinin kırılganlığının ana nedeni KAMUYA ÖDENEN MAAŞLAR DEĞİLDİR.
BU KIRIGANLIĞIN TEMEL NEDENLERİNDEN BİRİ KAYIT DIŞI EKONOMİDİR.
Kayıt dışı ekonomi, KKTC maliyesinin üzerinde yüzen görünmez bir buzdağı gibidir.
Görünürde su yüzeyinde işler yürümekte, maaşlar yatmakta, bütçe hazırlanmakta, fakat buzdağının su altında kalan kısmı yani kayıt dışı faaliyetlerde mali yapının altını oymaktadır.
Vergilendirilmeyen gelirler, denetlenmeyen işletmeler ve beyan dışı çalışanlar, hem Gelir ve Vergi Dairesi’nin tahsilat kapasitesini hem de sosyal güvenlik sisteminin dengesini zayıflatmaktadır.
Tekrar Hatırlatalım, Yapılan tahminlere göre KKTC’de kayıt dışı ekonominin GSYH’ye oranı %35 ile %42 arasında değişmektedir.
BU, HER 100 TL’lik EKONOMİK FAALİYETİN NEREDEYSE 40 TL’SİNİN DEVLETTEN SAKLANDIĞI ANLAMINA GELİR.
Özellikle hizmet sektörü, inşaat, tarım, hayvancılık, taşımacılık, serbest meslek ve küçük esnaf gibi alanlarda bu oran daha da yüksektir.
Birde Farklı Yönden Bakalım, Batıyoruz Diye Bağıranlar, Her Şeye Rağmen Nasıl Batmıyor !
Kayıt dışı ekonomi, yalnızca bir sorun değil aynı zamanda KKTC kamu maliyesinin “geçici de olsa yüzmesini sağlayan bir can simididir.”
Açık açık yazıyorum, Devletin vergilendiremediği ekonomiyi, siyasi nedenlerle görmezden gelmesi, aslında batmakta olan mali sistemin geçici olarak su üstünde kalmasını sağlamaktadır.
ANCAK BU SÜRDÜRÜLEMEZ BİR DURUMDUR !
Gerçek çözüm, bu görünmez ekonomiyi kayıt altına alarak kamu maliyesinin dayanıklılığını artırmaktan geçmektedir. E-fatura sistemine geçiş, Gelir ve Vergi Dairesinin dijital dönüşümü, kayıtlı istihdama teşvik, denetim kapasitesinin artırılması ve kamuoyunun vergi bilinciyle eğitilmesi bu yöndeki temel adımlardır.
1-Acilen Personel Politikası Reformu Yapılmalıdır.
Performans kriterleri ile kamu verimliliği artırılmalıdır,
Otomatik maaş artışları kaldırılmalıdır, GSYH’ye endeksli yapı getirilmelidir,
2-Sosyal Güvenlik Reformu Yapılmalıdır.
Aktüeryal denge gözetilmelidir,
Prim tabanı genişletilmelidir,
Erken emeklilik ve yüksek oranlı maaş artışları sınırlandırılmalıdır,
3-Mali Bağımsızlık ve Gelir Artırıcı Önlemler Daha Fazla Olmalıdır.
Kayıt dışı ekonomiyle mücadele toplumun dokusuna uygun daha fazla kanun yasalaştırılmalı ve harfiyen uygulanmalıdır,
Gelir İdaresi modernize edilmelidir,
Lüks tüketimden alınan vergiler ivedi behemehal artırılmalıdır,
4-Türkiye’ye Bağımlılığı Azaltacak Stratejiler Nelerdir.
Yerel yatırım ve tasarruf oranı artırılmalıdır,
Kamu-özel iş birliği projeleri yaygınlaştırılmalıdır,
BELEDİYELERE MERKEZİ GELİR DIŞINDA ÖZ KAYNAK ÜRETME YÜKÜMLÜLÜĞÜ GETİRİLMELİDİR,
Kayıt dışı ekonominin kayıt altına alınması, yalnızca kamu gelirlerini artırmakla kalmayacak, kamu harcamalarının kalitesini artıracak, vergi adaletini sağlayacak ve mali disiplini güçlendirecektir.
Bu bağlamda KKTC'de kayıt dışılıkla mücadele, kamu maliyesinin sürdürülebilirliğini sağlamak için bir seçenek değil, zorunluluktur.
